شهرت عملیــ شهرت عملى ، عبارت است از روایتى که در میان فقها عمل و استناد به آن مشهور است. ــ شهرت عملی به رواج عمل به روایتی توسط عده زیادی از فقها اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفشهرت عملی، به معنای اشتهار عمل به روایتی از جانب عده زیادی از فقها است که تعدادشان به حد اجماع نمی‌رسد؛ به این معنا که مشهور فقها در مقام فتوا و انتخابِ رای و نظر خویش در یکی از مسائل فقهی، آن روایت را مستند قرار داده و با تکیه بر مضمون آن، فتوا داده‌اند. ۲ - دیدگاه فقهای امامیهمشهور فقهای امامیه اعتقاد دارند شهرت عملی باعث جبران ضعف سند روایت ضعیف ، و اعراض مشهور از عمل به روایتی، موجب ضعف روایت صحیح می‌گردد. برخی از متاخرین با این امر مخالفت نموده و می‌گویند: خبر ضعیف فی نفسه حجیت ندارد، و فتوای مشهور نیز حجت نیست؛ بنابراین، انضمام این دو به هم دیگر، انضمام غیر حجت به غیر حجت بوده و باعث حجیت خبر ضعیف و جبران ضعف آن نمی‌شود. ۳ - دیدگاه مشهور اصولیهانکته اول: مشهور اصولی‌ها بر این اعتقادند که آن شهرت عملی که جابر ضعف سند و کاسر صحت روایت است، شهرت عملی قدما است، و قدما، فقیهانی هستند که در عصر ائمه علیهم‌السّلام، یا در زمان غیبت صغری و یا کمی بعد از آن زندگی می‌کرده‌اند؛ افرادی هم چون: پدر شیخ صدوق، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، حلبی و سلار. ۴ - نسبت میان شهرت عملی با شهرت روایینکته دوم: نسبت میان شهرت عملی با شهرت روایی ، عموم و خصوص من وجه است، زیرا گاهی یک روایت را عده زیادی نقل کرده‌اند شهرت روایی دارد ولی فقها به استناد آن فتوا نداده‌اند شهرت عملی ندارد زیرا مثلا در مقام تقیه صادر شده است، و گاهی روایتی شهرت روایی ندارد، اما عده زیادی به استناد آن فتوا داده‌اند شهرت عملی دارد و گاهی هر دو را دارد. ۵ - نظر برخی از اصولیهانکته سوم: برخی از اصولی‌ها معتقدند شهرتی که در باب تعارض بین اخبار وجود دارد و از مرجحات محسوب می‌شود، شهرت عملی است نه شهرت روایی. [۷]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۲۵.
[۸]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۳، ص۳۱۴.
[۱۱]
مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، محمدی، ابوالحسن، ص۲۷۷.
[۱۴]
علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، مغنیه، محمد جواد، ص۲۳۱.
[۱۵]
منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، جناتی، محمد ابراهیم، ص (۱۱۶-۱۱۵).
[۱۶]
المعجم الاصولی، حیدر، محمد صنقور علی، ص۶۸۴.
۶ - موارد استعمال شهرت عملیاز این شهرت در دو مورد استفاده شده است: یکى در مرجحات باب تعارض; در آنجا گفته اند اگر معتقد باشیم که هر چه اقربیّت به واقع مى آورد، مرجّح است پس شهرت عملى مرجّح خواهد بود منتها در صورتى که عمل بر طبق روایت از قدما و پیشینیان فقه باشد. [۱۷]
اصول الفقه، ج ۲، ص ۲۵۲.
و دیگر در جبران ضعف سند روایت. یعنى هر گاه روایتى بر طبق موازین، ضعیف باشد ولى بسیارى از فقها بر طبق آن فتوا داده باشند عمل و فتوا ى آنان ضعف سند روایت را جبران و آن را قابل اعتماد مى کند، همانگونه که اگر خبر ى صحیح و معتبر باشد ولى فقها آن را کنار بگذارند و از آن اعراض کنند آن روایت از درجه اعتبار ساقط مى شود ولى برخى مانند صاحب مدارک، جبر و وهن سند به شهرت و اعراض را قبول ندارند. [۱۹]
مصباح الاصول، ج ۲، ص ۱۴۳.
۷ - پانویس۸ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۲۹، برگرفته از مقاله «شهرت عملی». آیة الله مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۱۷۷. |